Veliki brat te nadzire

Piše: Vladimir Bjeličić

Željko Kipke: Policijsko dvorište, Umjetnički paviljon, 12.9.2012 – 14.10.2012.

Kraj šeste decenije prošlog veka obeležile su velike društvene promene, kako u svetu, tako i u Jugoslaviji. Studentski protesti ’68. bili su istorijska prekretnica, tj. mesta eksplozije kulturnih sloboda i humanističkih nastojanja. U toj situaciji počinju da se kristališu ideje alternativnih društvenih pokreta na polju kulture i umetnosti. Karakteristična za jugoslovenski kulturni prostor, nova umetnička praksa bila je pandan konceptualnoj i neoavangardnoj umetnost ’70-ih u zapadnom svetu. Podrazumevala  je kolektivističko samoorganizovano delovanje izraženo novim medijima (performans, hepening, eksperimentalni film i video). Njihov glavni cilj bio je postavljen pitanju funkcije sistema umetnosti, uloge samog stvaraoca u odnosu na društvo.

Upravo na toj razini funkcionišu i umetnički eksperimenti Željka Kipkea. Aktivan od ’70-ih godina prošlog veka, ovaj danas etablirani hrvatski umetnik sprovodi umetničku praksu baziranu na propitivanju granica filmskog, fotografskog i slikarskog medija. Poznat i kao likovni kritičar, teoretičar i pisac, Kipke formira svoje radove kao specifične oglede koji izražavaju ne samo autorefleksiju umetnika, već i situaciju odnosno kontekst u okviru kojeg oni nastaju. 

Domaća publika je u poslednjih godinu dana imala prilike da se u dva navrata upozna sa Kipkeovim stvaralaštvom. Oktobra prošle godine, u Galeriji 73 u Beogradu predstavljena je serija radova pod nazivom Predatori, filmofili i boca vina, dok je u Novom Sadu, početkom godine, prezentovana izložba Policijsko dvorište. Kompleksna postavka istog naziva kao novosadska otvorena je u zgradi Umjetničkog paviljona u Zagrebu sredinom septembra. Pored spomenute celine Predatori, filmofilii i boca vina ona obuhvata i Bulevar devet života, zatim Nadzorna kamera kao i Kratki vodič kroz ’70-te i ’80-te, odnosno dela stvarana tokom četiri decenije rada, zbog čega se cela postavka može okarakterisati kao retrospektivna. 

Iako su radovi, nastali u različitim dekadama, medijski i tematski različiti, u osnovi povezuje ih ista ideja – uspostavljanje veze između filma i slikarstva. Imajući u vidu političke i ideološke elemente koji nužno utiču na umetnički proces, on tretira oba medija kao otvorene forme za konstantno istraživanje. Takođe, povlačenjem paralele između ranih i skorašnjih radova naglašava se umetnikova doslednost u odnosu na formalne i sadržajne probleme svih medija   kojima se koristi (film, slika, fotografija). 

Selekcija radova nastalih ’70-ih i ’80-ih predstavlja niz performativnih akcija koje je Kipke sprovodio. Koristeći foto aparat dokumentuje svoje akcije, procesualne radove u javnom prostoru. Unošenje i izbacivanje tekućine iz tjela tijekom 24 sata (1979) je foto performans koji prati svakodnevicu umetnika koji tokom jednog dana obavlja fiziološku potrebu mokrenja. Ta sporadična radnja na seriji fotografija poprima oblik kontinuirane telesne akcije, snimljene stop kadrom. Prenos ideja u polje pokretnih slika najočitije je u filmovima. Dozivanje kiše (1983) tematizuje ritualnu radnju umetnika koji slikom istog naziva pokušava da prizove kišu. Tretirajući klasičan slikarski medij kao ‘ready made’ tim gestom Kipke dekonstruiše sam slikarski čin poigravajući se sa tradicionalnom tezom o magijskoj funkciji umetnosti. Snimak je propraćeni zvukom grmljavine što doprinosi dramatičnosti i sakralnosti cele akcije.

Ciklus Predatori, filmofili i boca vina (2011/2012) čini pet ulja na platnu i jedna boca vina. Naime, po rečima autora reč je o predlošcima za mogući filmski scenario. U ovoj seriji, koja ukazuje na odnos umetnosti i represivnih režima, Kipke se fokusira na vezu filmske industrije i diktatora, kao i zločina počinjenih u periodu njihovih režima. U fokusu su najpre Tito i Staljin, velike komunističke vođe takođe poznati i kao veliki filmofili. Naopako okrenuta slika Festival di Pula prikazuje Josipa Broza Tita sa svitom na Pulskom festivalu, jednom od najvećih filmskih manifestacija u bivšoj SFRJ, dok boca gruzijskog vina na sebi ima nalepnicu sa slikom Staljina. 

Serija Bulevar devet života (2011) postavljena u formi prostorne instalacije daleko je intimnija. Sačinjena je od niza printova teksta i printova slika, kao i filma istog naziva. Centralni motiv rada su mačke. Umetnika fascinira njihov karakter, jer kako stoji u samom radu, one nisu policijske životinje kao psi. U pomenutom filmu autor pored mačaka, koristi razne elemente nađenog materijala u vidu isečaka iz starih filmskih žurnala i fotografija sa kadrovima ulica Pariza, Istanbula, Beča, Trsta, Zagreba, reklamnih tabli La Chatte i Muzeja nevinosti Orhana Pamuka formirajući mizanscen fiktivnog bulevara. Kao akteri filma pojavljuju se istoričar umetnosti Jerko Denegri, umetnik Vlado Martek i filmska kritičarka Dijana Nenadić. Zapravo, autor konstituiše celu instalaciju kao utopijski prostor satkan od sećanja, asocijacija i uspostavljanja bizarnih paralela.

Poslednji deo cele postavke je, takođe, prostorna instalacija Nadzorna kamera (2012), koja se sastoji od filma istoimenog naslova, podne grafike Šetnja pod nadzorom i printa Zagrebačka ruta. Detektirajući i mapirajući nadzorne kamere grada Zagreba ovim primerom sugeriše način nadgledanja javnog prostora. Sa druge strane, film prati izgradnju poslovnog prostora u dvorištu policijske stanice. Kipke voajerski beleži situaciju iz svog stana kamerom i na taj način pozicionira sebe kao onog koji nadzire. U formi dnevnika, snimci procesa izgradnje prepliću se sa kadrovima recentnih zbivanja u Hrvatskoj (kulturnih događaja, tv emisija, filmskih plakata…). Tim sredstvima kreira niz priča o aktuelnim političkim događajima.

Bilo da misli o strategijama političke kontrole i moći ili diktatorima filmofilima, Kipke uvek ostaje na istom tragu. Promišljanje o umetnosti usmerava u pravcu angažovanog društvenog komentara, kombinujući elemente fikcije i realnosti. Ne zanima ga konvencionalni umetnički objekat kao rezultat umetničkog stvaralaštva, već se služi svim dostupnim sredstvima: očito obuzet neko vrstom voajerizma ispostavlja složene procese sačinjene od niza referenci, citata, asocijacija i metafora. Između ostalog, ukoliko prihvatimo tezu da je sve u oku posmatrača, možda možemo reći da je u centru pažnje i zanimanja pre svega percepcija iz ugla objektiva, u odnosu na samog sebe ili zajednicu. 

Uz puno koncentracije, Kipke secira društvo i rasklapa ga minuciozno. Time ukazuje na složene političke i ideloške mehanizme, i gotovo proročki konstatuje svu šizofrenost savremenog trenutka. 

Objavljeno 24.11.2012.