Tema Piše: Vladimir Bjeličić
Kiosk platforma: Porodični album, Robna kuća Beograd, 11.09-23.09.2012.
Jedna od najvećih i najugroženijih etničkih manjina na evropskom kontinentu su svakako Romi. Diskriminisani, nezaposleni, siromašni, bez adekvatne socijalne zaštite, živeći na potpunoj ivici egzistencije, Romi su posebno ranjiva grupa. U cilju poboljšanja njihovog statusa 2005. godine, devet zemalja, među kojima i Srbija, potipisalo je deklaraciju koja podrazumeva desetogodišnji plan efikasne i svrishodne politike uključivanja romske zajednice u društvo pod sloganom Dekada inkluzije Roma.
Upravo u toj situaciji, istaknuti pojedinci i NVO sektor, pokušavaju da uspostavljanjem niza inicijativa, osvešćivanjem i emancipacijom javnog mnjenja utiču na poboljšanje statusa ove manjine. U poslednjih desetak godina i na polju savremene umetnosti realizovano je više projekata koji su se bavili problemima romske populacije. Pored nekolicine samoogranizovanih akcija umetnika koji su nastali kao reakcija na odnos vlasti prema romskoj populaciji (poput akcije Biro Beograda 2009. godine povodom grubog iseljavanja Roma iz naselja u novobeogradskom bloku 67), organizovano je i nekoliko produkcijski dobro opremljenih izložbi (npr.Beograđan, Rex, 2001), u cilju afirmacije, edukacije i razbijanja predrasuda o pomenutim grupama.
Izložba pod nazivom Porodični album otvorena je sredinom septembra u prizemlju Robne kuće Beograd, na početku Knez Mihailove ulice. Reč je o projektu koji se, iz fotografskog ugla, bavi životima odnosno porodičnim istorijama romskih porodica. Osmišljen i organizovan od strane beogradske organizacije Kiosk platoforma u partnerstvu sa podgoričkom ProStory, ovaj projekat podrazumeva specifičan proces. Naime, realizaciji izložbe je prethodio istraživački rad, tačnije, saradnja između inicijatora i porodica koja je bazirana na zajedničkom odabiru materijala i načina predstavljanja. Portrete kojim će porodice biti predstavljene fotografisali su beogradska umetnica Ana Adamović, ujedno jedna od kustoskinja izožbe, i podgorički umetnik Duško Miljanić. Oba umetnika imaju iskustva rada na sličnim projektima.
U prostoru Robne kuće, koji se povremeno koristi kao izlagački prostor, postavka je koncipirana u formi niza malih “niša” u koje su smešteni grafikon porodičnog stabla, grupni portret i izbor fotografija iz porodičnog albuma. Ispod grafikona nalazi se tekst koji u najkraćim crtama prezentuje porodicu. Takođe, i fotografije u albumu su propraćene komentarima njenih članova.
Oko dvadesetak različitih priča, ličnih istorija, govore nam o nizu varijacija na temu integrisanosti romske zajednice, njihovom načinu života, običajima, kulturi. Kao i svaki porodični album, i ove fotografije prikazuju najvažnije životne momente – venčanja, vojne zakletve, mature, polazak prvaka u školu, putovanja. Obzirom na to da su fotografije istovremeno i zabeleške prošlosti, može se, između ostalog, pratiti i linija konstantne segregacije Roma, posebno u kriznim vremenima ratova ili oscilacijama društvenog sistema. Najočitiji primer “dežurne žrtve” nalazi se u albumu porodice Stojanović. Jedna od fotografija prikazuje Dragutina Stojanovića sa kolegama muzičarima. Tekst nam sugeriše da je streljan 1941. u logoru Topovske Šupe, u Kragujevcu. Sa druge strane, fotografija porodice Jaha iz sredine osamdesetih godina, na kojoj je prikazana starica u narodnoj nošnji, u pratećem tekstu govori o izbeglištvu porodice sa Kosova 1999. godine, nakon eskalacije srpsko-albanskog sukoba. Takođe, neke fotografije upućuju na fenomen gasterbajtera odnosno migranata, koji su se usled nestabilne ekonomske situacije na prostoru bivše Jugoslavije sedamdesetih i osamdestih godina prošlog veka preselili u inostranstvo. Posebno se izdvajaju fotografije Zorana Tairovića, akademskog slikara, koje ne prikazuju njegovu porodicu već njegove umetničke intervencije. Naime, on od fotografija proizvodi kolaže, dekolaže i slike kreirajući specifičan narativ baziran na prekrajanju lične porodične istorije i uopštene istorije Roma dekonstruišući time uspostavljene predrasude, ukazujući na istorijski kontinuitet jednog naroda.
Očito je da su autori izložbe prošli kroz dug proces i uložili veliki trud, te je i upravo zbog toga neobično da ona traje svega deset dana. Ukoliko je intencija izložbe bila afirmacija romske zajednice kao punopravnog člana društva, upitna je “upeglanost” odnosno predizajniranost postavke, koja je hladna, prozaična, dopadljiva, ali ne i provokativna. Ispostavlja se da prikazuje Rome kao društveno normativne, neovisno o realnom stanju stvari, činjenici da oni jesu getoizirani. Problematično je prikazati njihove porodične albume u konstelaciji koja funkcioniše najpre kao neka vrsta antropološke odnosno kulturološke studije. U cilju postizanja što efektnijih rezultata, autori izložbe celu situaciju su trebali secirati daleko dublje i oštrije precizirati sve nijanse problema. Dakle, u situaciji kada su romske porodice česta meta verbalnih i fizičkih napada, dok se njihova naselja ruše ili ograđuju jer su “ruglo” grada, što se direktno odražava i na njihovu mikroekonomiju, dok se interes političkih elita za njihov status čini nevidljivim, ova izložba propušta priliku da problematizuje položaj Roma. Nasuprot tome, ona, iako daje neku vrstu ode njihovoj autentičnoj kulturi, nedovoljno podvlači težinu njihovog problema, kao i drugih manjina u savremenom društvenom trenutku.
Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! kojeg organiziraju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SeeCult i Beton iz Srbije te Plima iz Crne Gore. Projekt se provodi u sklopu programa ‘Kultura 2007-2013’ Europske Komisije. Ova publikacija se financira uz podršku sredstava Europske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Europske Unije.
Objavljeno
