Konfrontacije Tanje Ostojić

Sagledavajući opus Tanje Ostojić postavlja se pitanje - da li je njezina kritička oštrica otupela.

piše:
Milena Milojević
ostojic_tpa_640

Piše: Milena Milojević

Tanja Ostojić: Telo, politika, agens…, Galerija Škuc, Ljubljana, 4. jun-15. jul 2012.

U ljubljanskoj galeriji ŠKUC nedavno je otvorena opsežna izložba umetnice Tanje Ostojić (1972), poreklom iz Srbije, koja trenutno živi i stvara u Berlinu. Postavka obuhvata veliki broj radova nastalih u periodu od 1995. godine do danas, te stoga predstavlja i prvu retrospektivu njenog opusa u regionu. Nakon prvih javno izloženih skulptorskih radova, već od 1995. godine stvaralaštvo Tanje Ostojić karakterišu radikalne i nadasve provokativne umetničke strategije koje su proizašle iz veoma aktivne i angažovane interpretacije specifičnih društveno-političkih okolnosti. U fokusu njenog rada su mnogostruki oblici ispoljavanja ličnog identiteta, razotkrivanje stereotipnih reprezentacija različitih marginalnih društvenih grupa sa kojima se Ostojićeva identifikuje ili solidarše, praćeno oštrom kritikom “zapadnog sveta”. Njeni performansi, video-radovi i fotografske instalacije, otkrivaju samosvojno promišljanje društvenih odnosa, koji su shvaćeni kao relacioni, u kontekstu odnosa moći. Zanimljivo je da u središte ispitivanja tih odnosa umetnica najčešće stavlja pitanje roda i seksualnosti, što je posebno izraženo u seriji radova u kojima konfrontira umetnika i kustosa, kritikujući na taj način i hijerarhije prisutne u “svetu umetnosti”.

Veći deo njenog stvaralaštva je na izložbi, sa dosta uspeha, prikazao kustos Tevž Logar koji je, opredelivši se za naslov postavke Telo, politika, agens… precizno uspostavio i konceptualni okvir unutar koga je moguće interpretirati izložene radove. Pošto je nemoguće pratiti ih hronološki, jer se uglavnom radi o višegodišnjim projektima koji su nastajali paralelno, ponuđeni koncepti nam sugerišu istovremenost različitih načina na koje umetnica politizuje sve dimenzije vlastitog identiteta, kako se pozicionira, kome upućuje kritiku i na koji način njeno telo postaje “polje društvene i političke akcije”.

Ističući da je društvena relevantnost izloženih radova jedno od glavnih merila vrednosti, kustos i organizatori izložbe su iskoristili i jedan omanji, javni protest u Ljubljani, kao dokaz pomenute aktuelnosti njenog rada. Naime, jedno od njenih najpoznatijih dela Bez naziva, Posle Kurbea (Poreklo sveta) iz 2004. godine, kustos ŠKUC-a je postavio u izlog galerije, okrenut ka ulici. Ovo je važna stavka, jer delo koje godinama cirkuliše po Internetu i stručnim publikacijama, nikoga ne uznemirava sve dok se ne nađe doslovno, u fizičkom, javnom prostoru. Tada podstiče reakcije i negativne komentare, što ponekad rezultira i uklanjanjem rada. U spornom radu Tanja Ostojić zapravo prisvaja pomenutu sliku Gistava Kurbea, što nije prvi put da referiše na poznato delo iz istorije umetnosti. Poput devojke na Kurbeovoj slici, umetnica na svojoj fotografiji zauzima istu pozu, raširenih nogu, gde za razliku od originala, nosi plave gaće sa amblemom Evropske unije. Troma poslušnost i podantnost ovog ženskog tela simbolizuju kako poziciju istočnoevropskih žena, koje često migriraju putem prostitucije, tako i poziciju umetnica iz tog geografskog područja. Etiketiran kao pornografski, rad je 2005. godine zabranjen i skinut sa bilborda u Austriji. Ipak, u cenzurisanju i negativnom publicitetu, umetnica je pronašla potvrdu uspeha pomenutog rada, koji “direktno pogađa metu”, tj. predstavlja oštru, te stoga i nepoželjnu kritiku. Upravo, na tom tragu, organizatori izložbe iz Ljubljane su pokušali da predstave protest Ženske asocijacije Nove Slovenije, desne i konzervativne partije, protiv “skaradne, opscene” fotografije, kao dodatu vrednost samom radu. Iako je Asocijacija ponudila širok dijapazon moralizatorskih argumenata, zatraživši uklanjanje rada, do toga nije došlo. Ali zato ovaj slučaj otvara pitanje o tome da li je cenzura i uklanjanje dela merilo njegove uspešnosti? Ili je rad, u suprotnom slučaju, hitac u prazno?

Različite diskriminatorne prakse su godinama bile predmet umetničkog istraživanja Tanje Ostojić koja je početkom 2000-ih radila na dva veoma poznata projekta, u kojima je pokušala da uspostavi analogije između mehanizama funkcionisanja unutar ‘art worlda’ i društveno-političkog tretmana građana jugoistočne Evrope. Pozicionirajući se kao imigrantkinja, Ostojićeva u radovima iz tog perioda pribegava ilegalnom prelasku granice, traženju muža sa pasošem EU, preko oglasa, što je rezultiralo pravim brakom sa jednim umetnikom iz Nemačke, koji je na kraju okončan performativnim razvodom. Paralelno, u periodu od 2001. do 2003. godine, u zasebnoj seriji radova, Tanja Ostojić je ispitivala i odnose između polova, kao odnose moći, na relaciji umetnik-kustos. Najpoznatiji je svakako rad Biću tvoj anđeo, u kome umetnica u ulozi devojke za pratnju, sledi u korak direktora Venecijanskog bijenala Haralda Zemana na konferencijama i sastancima povodom otvaranja Bijenala 2001. Tokom ovog četvorodnevnog performansa, umetnica je “objavila” i postojanje umetničkog dela na svom telu – obrijanih stidnih dlaka u obliku Maljevičevog kvadrata, koji je mogao da vidi samo Zeman. Raskrinkavanje navodno strogo poslovnog odnosa umetnika i kustosa, praćeno kritikom “institucija umetnosti”, Ostojićeva je razradila u nastavku Serijala sa kuratorima – priređujući dekadentnu večeru sa italijanskim kustosom Bartolomeom Pijetromarkijem ili letujući sa Albancem Edijem Mukom. Ove satirične kritike su naišle na različiti prijem u profesionalnim krugovima, podstičući brojne, oprečne interpretacije. Zato se čini da se za dela Tanje Ostojić može reći da su “na granici” pravdanja i demantovanja, tj. frekventnih objašnjenja njenog rada.

Nakon udaje za muža sa pasošem EU, Tanja Ostojić karijeru nastavlja u Berlinu, stupajući u drugu fazu stvaralaštva. Kao etablirana umetnica i građanka Evrope, tematizuje podređenost različitih marginalnih grupa, poput Roma i imigranata iz Afrike. Sa jedne strane, u ovim radovima preovlađuje solidarnost, a ne više identifikacija sa pomenutim grupama. Sa druge, širok odabir tema koje problematizuje ukazuju na “prilagođavanje” umetničkom tržištu, gde se bavljenje ovim “politički korektnim” temama favorizuje kroz grantove i rezidencijalne projekte. Tanja Ostojić tako postaje “ekspert” za probleme integracije mnogobrojnih marginalnih grupa. Međutim, iako neki u tome prepoznaju suptilnu kritiku i ironijski otklon, to nije “čitljivo” iz samih radova. Bilo kakva rasprava o njenim motivima i intencijama nije ni malo zahvalna. Stoga se na osnovu ove “upletenosti” u produkciju radova, koji su u skladu sa viđenjima i očekivanjima od savremenog umetnika današnjice, postavlja pitanje – da li je kritička oštrica Tanje Ostojić otupela?

Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! kojeg organiziraju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SeeCult i Beton iz Srbije te Plima iz Crne Gore. Projekt se provodi u sklopu programa ‘Kultura 2007-2013’ Europske Komisije. Ova publikacija se financira uz podršku sredstava Europske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Europske Unije.

Objavljeno
Objavljeno

Povezano