Intervju U sklopu šestog izdanja Kinematografija otpora, suradničkog projekta Muzeja suvremene umjetnosti i Subversive Film Festivala, u Black Boxu MSU-a postavljena je izložba beogradske umjetnice Milice Rakić naslova Crvena, da te nema trebalo bi te izmisliti. U svojim radovima Milica Rakić bavi se utjecajem jezika i kulture na oblikovanje identiteta, interpretirajući ideološke kodove u povijesnom i suvremenom kontekstu. Doktorirala je na Fakultetu likovnih umjetnosti u Beogradu, a svoje je radove predstavila na trideset samostalnih i više od četiristo grupnih izložbi u Srbiji i svijetu.
Izložba u MSU-u bila je povod za razgovor o konceptu izložbe, kao i o istoimenom video radu u kojem, ispreplićući igrani i dokumentarni narativ, autorica evocira osobna i kolektivna sjećanja na prošlost obojenu ideologijom, kroz naglašen feminističko-politički diskurs.
Središnji dio izložbe Crvena, da te nema trebalo bi te izmisliti zauzima istoimeni eksperimentalni film u čijem je fokusu problematika ženske emancipacije u poslijeratnoj Jugoslaviji, kao i kritika patrijarhalne ideologije u povijesnom i suvremenom kontekstu. Kako nastaje ideja za ovaj rad i njena artikulacija u formi videa?
U vilu predratnog beogradskog advokata iz 1938. godine, u kojoj je snimljen igrani materijal, dolazim na poziv Nove galerije vizuelnih umetnosti, čiji se galerijski prostor nalazio u njoj. Podsetila me je na vilu venčanog kuma Josipa Broza Tita i osnivača Odeljenja za zaštitu naroda Aleksandra Rankovića, koja je sagrađena 1930. godine, a pre rata je bila u vlasništvu žene. Novi vlasnik 2012. godine postaje Grad Beograd, koji ne uspeva da je proda ni po sniženoj ceni, jer se veruje da u njoj žive utvare, što me je inspirisalo da Crvenu fiktivno uselim u nju, u vreme vladavine virusa korona. Film nastaje kombinovanjem arhivske filmske slike i dokumenata Antifašističkog fronta žena Jugoslavije iz 1947/49. godine s jedne strane, i konstruisanog iskustva DRUGarice rakič i njenog alter ega (Vladimira Bjeličića) s druge, stvarajući sliku koja je dokumentaristički pojednostavljena, a čiji smisao nastaje povezivanjem kadrova i uspostavljanjem njihovih međusobnih odnosa.
U filmu se isprepliću dva narativa, igrani i dokumentarni (prikazan u obliku arhivske građe). U igranom dijelu pratimo glavnu junakinju, drugaricu rakič – Crvenu, čija je priča ispričana kroz naraciju izvan kadra kao i kroz njezin alter ego. Što sve simbolizira Crvena, žena stasala u Narodnooslobodilačkoj borbi, a što njezin alter-ego?
Posleratnu ženu oslobođenu od modnih pravila.
Važnu okosnicu filma čine arhivske scene iz razdoblja obnove i izgradnje FNR Jugoslavije. Koja vam je bila glavna ideja vodilja prilikom istraživanja i propitivanja arhivske građe te oblikovanja iste u umjetnički rad?
Arhivska građa iz perioda FNR Jugoslavije nudi naizgled samo estetsko iskustvo ili ostatak ideja koje su, u procesu arhiviranja, beleženja i umnožavanja, postale na neki način važnije od ostvarenih rezultata, kao istorijsko prikazivanje stvarnosti ili kao svedočanstvo opsednutosti novog društva velikim ciljevima, u pokušaju stvaranja nečega uzvišenog, istinitog i konkretnog. Na taj način socijalizam postaje parodija realizma, čijim se odstupanjem od realnosti proizvodi novi sistem znakova, kojim može da se posluži i sam umetnik, igrajući se njegovom prazninom.
U arhivskim scenama, glas u offu otkriva segmente iz dokumentacije Antifašističkog fronta žena Jugoslavije pa tako i primjerice činjenicu da kulturno-prosvjetni nivo žena, uz zdravstveni i socijalni status, nije išao u korak s društvenom stvarnošću. Što biste izdvojili kao najvrijednije spoznaje istraživanja dokumentacije AFŽ-a?
U posleratnom periodu Istorijski arhiv Komunističke partije Jugoslavije izdaje kompletna izdanja časopisa Borba, koji je izlazio kao legalni list u toku rata. Među tekstovima naslova Naši partizani liju krv – a vi?, Ranjeni partizani priređuju kulturno veče, Junaci junacima, Iz borbe u borbu do pobede… bio je i Žene se mobilišu za rad na opremi naših partizana (1941), u kome se navodi: “Na koferenciju i dogovor su došle u velikom broju žene svih društvenih slojeva pa je temelj za jedinstvo žena u oslobodilačkoj borbi postavljen. Na dogovor su došle i stare i mlade, ali ovoga puta broj mladih nije prevazišao broj njihovih majki.”
Prisustvo žena u Narodnooslobodilačkoj borbi naroda Jugoslavije izazvalo je prvu radikalnu revoluciju na ovim prostorima. S učešćem u ratu, one prestaju da budu samo anonimne saučesnice, saputnice, saborkinje, saradnice i savremenice istorijskih dešavanja, pa pre zakonskog dobijanja prava glasa, biračkog ili autorskog, 1946. godine ulaze u prostor javnog delovanja, preuzimajući odgovornost i poslove koji do tada nisu bili dostupni ženama. Na Drugom kongresu Antifašističkog fronta žena 1948. godine, Mita Mitrović je prva definisala novi uzorni model žena, koji je proklamovala Komunistička partija: “U tom masovnom učešću žena, kako u ratu, tako i u izgradnji slobodne i nezavisne zemlje, otkrile su se i otkrivaju se najlepše crte jugoslovenske žene.” Pronađena arhivska dokumentacija Antifašističkog fronta žena Jugoslavije iz 1947/49. godine govori o ženskoj aktivnosti tog perioda, s uočljivom razlikom u posleratnoj emancipaciji žena, koje su predstavljene kao saputnice, žrtve ili svedoci istorijskih dešavanja.
Izložba postavljena u Black Boxu nastavlja fiktivni diskurs iz filma pa tako publika ima priliku vidjeti zbirku umjetničkih djela, u vlasništvu Crvene, nastalih između 50-ih i 60-ih godina dvadesetog stoljeća. Na koji se način radovi autora poput Ede Murtića, Ivana Picelja, Slave Antoljak i brojnih drugih umjetnika mogu dovesti u odnos s njezinim kulturno-ideološkim načelima?
Crvena revolucionarka se zalaže za treću etapu revolucije (1950–1965): “ako bismo postavljali neke ‘zadatke’ pred umetnike to bi mogao biti samo jedan: da budu umetnici”; bez obzira na Titov govor (1963) o trenutnom stanju u jugoslovenskoj umetničkoj praksi.
Važan segment vašeg rada predstavlja jezik, što se očituje i u ovoj izložbi gdje su istaknute rečenice (primjerice Ako ja nisam heroj, što je onda heroj / Vazduh miriše na ludilo) postavljene uz radove gore spomenutih umjetnika. Na koji način promišljate naizgled jednostavne rečenice, a koje reflektiraju vašu širu umjetničku viziju?
Kroz subjektivnu ispovest DRUGarica rakič stvara mitologiju o sebi, ispoljavajući kroz nju socijalističku ideologiju po sebi i za sebe. Ukazujući na to da, ukoliko je jezik vlasništvo ideologije, ona takođe želi da bude vlasništvo takvog jezika; želi da misli u okviru njega, sa svim njegovim posledicama. Istovremeno razvija sopstveni model kritike socijalističke ideologije, sa ciljem uobličavanja sadašnjosti, u kojoj savremeni kapitalizam sve više podseća na predsocijalistički period dvadesetog veka. Ubili ste prošlost u ime apstraktne budućnosti ubili ste prokletu budućnost u ime slavne prošlosti šta sad hoćete; – Na strah treba trošiti snagu a ja sam lenja žena; – Moji živci su istorijski oštećeni; – Ne pripadam većini jer mogu da me navedu da lažno svedočim; – Hronično sam obolela od zloupotrebe; – Svoje poraze znam napamet; – Od neke babe brđanke ostalo mi čudo u oku; – On se zaklinjao domovini meni se spavalo; – Tako je malo heroja ako izuzmem one koje sam sama nesrećno izmislila; – Revolucija nije mrtva ona je samo silovana…
Ispisane tekstualne poruke inspirisane su parolama socijalističkog perioda, čiji su diskursi bili orijentisani na tuđe reči, na opšte istine, koje pripadaju svima i nikome posebno. Svakodnevno ih beležim, prepravljam, prekrajam, (samo) izmišljam i prilagođavam svom umetničkom arhivu i privatnom legatu. Ispisujem ih gde god zgodno mesto nađem – od arhivskih dokumenata, preko grafičkih listova, slikarskog platna do kafanskih računa. Nudeći publici dva čitanja: jedno neposredno, drugo između redova.
Sam naslov ove izložbe priziva neke od vaših prethodnih radova (Zovem se crvena, 2008., Red Star, 2009.). Kako biste kontekstualizirali ovaj rad u odnosu na one dosadašnje?
Proizvedeni su bez birokratizacije i finansijskih sredstava, nalik na umetničku rukotvorinu, insistirajući na svojoj nesavršenosti. Iz filmske perspektive, oni pripadaju video-umetnosti, kao zasebnom žanru filmskog eksperimentisanja, ideja i postupaka. Jer video-umetnost prestaje biti eksperimentalni film kad se naglašava njegova konceptualistička dimenzija, čime postaje temeljno likovna umetnost, odnosno gubi video-autonomiju na granici umetničkih disciplina i teorija.
U svojim biografijama redovito navodite članstvo u Savezu komunista Jugoslavije koji je prestao postojati još 1990. godine. Što za vas danas predstavlja lijeva ideologija i gdje vidite njezine naznake u suvremenom kontekstu?
Nestankom apstraktne države, leva ideologija nestaje i do dan-danas se nije pojavila u novom obliku. Postoji samo podsećanje da je nekad postojala, ali ništa više od toga.
Koje biste autore (neovisno o umjetničkom polju) istaknuli kao najinspirativnije za vaše umjetničko djelovanje?
Dušana Makavejeva, koji je smatrao da “umetnost ne može da se šutira politički”, pokušavajući da dokaže da između socijalizma i kulture stoji znak jednakosti ma u kakvim okolnostima se i kultura i socijalizam nalazili.
Za kraj, vratimo se filmu, odnosno načinu na koji završava. Rečenica “Sve je bliži dan kada će Crvena i žene ponovno krenuti u borbu za svoja prava…” ulijeva dozu optimizma u vrijeme koje je pred nama. Za što su se sve po vašem mišljenju žene u Jugoslaviji izborile i na koji način se njihova borba danas nastavlja ili će se tek (možda) nastaviti?
U današnjoj vladavini demokratskog patrijarhata, ne samo da nemamo nijednu žensku političku organizaciju koja bi zastupala naše interese i prava već smo i svoju revolucionarnu prošlost veštački prevazišli, a ulogu žena u njoj zaboravili, umanjili i samim tim uništili. Nova ideologija dozvoljavala je ženama istupanje iz utvrđenih podela i granica, ali vrlo brzo ih je vraćala u stare okvire, samo sa promenjenom formom i sadržajem njihove slobode. Ženama pripada svet privatnog, a muškarcima svet javnog delovanja, na šta će feministkinje prve početi da ukazuju parolom Privatno jeste javno, navodeći da je kapitalizam privatno ženi dodelio, a socijalizam ga nasledio. Iako su feministički osnovni aspekti zapadnjački, promocija ženskih prava nije isključivo zapadnjački proizvod, jer sadrži borbu za ravnopravniju ulogu žena u vlastitom društvu.
ObjavljenoObjavljeno
