Tema Piše: Luka Kurjački
Izopačeni, tekst Martin Šerman, režija Andrej Nosov, koprodukcija Hartefakt fond i Bitef teatar, premijera: 30.10.2012.
Svi znamo da u Srbiji već drugu godinu zaredom nije održana “Parada ponosa”, ili “gej parada” kako je nazivaju u mainstream srpskim medijima. Takođe je opšte poznato da ne samo desničarske i profašističke organizacije, već i većina javnost u Srbiji posmatra homoseksualce kao nekakve bizarne mutante ljudske vrste, koji se, mora biti, ne hrane kao heteroseksualci, već procesom fotosinteze, šta li. Na stranu političke implikacije “Parade ponosa” i ostali oblici gej aktivizma u našoj zemlji kojim se ovde neću baviti, veoma je značajno u Beogradu danas dobiti izvedbu inače kontraverznog teksta Martina Šermana Izopačeni (“Bent”). Takođe, zanimljivo je da je autorski tim Izopačenih uglavnom sastavljen od mladih ljudi (godišta od 1977. do 1989.), kao što su reditelj Andrej Nosov (i dalje student pozorišne režije na Fakultetu dramskih umetnosti), dramaturzi Filip Vujošević i Vuk Bošković, kompozitor Draško Adžić i glumci Radovan Vujović, Alban Ukaj, Boris Ler, Strahinja Lacković. Time je i veća šteta što predstava nije jača i uspelija.
Kada je krajem sedamdesetih američki pisac jevrejskog porekla Martin Šerman napisao Izopačene, drama je na Zapadu smatrana kontraverznom. Osim razloga u našoj sredini očiglednih- eksplicitno prikazana ljubav između dva muškarca, golotinja i nasilje na sceni – on je i dalje kontraverzan zbog tvrdnje da se u koncentracionim logorima nacističke Nemačke sa homoseksualcima postupalo gore nego sa Jevrejima, tj. da su oni na lestvici logoraške hijerarhije neizbežno bili na dnu. Sam tekst, iako može delovati bombastično, napisan je vešto, mada na granici patetike, često je i prelazeći. Izopačeni govore o Maksu (Radovan Vujović), (samo)destruktivnom mladiću, uživaocu alkohola i kokaina. Radnja počinje 1934, kada u zloglasnoj Noći dugih noževa, Maks u stan u kome živi sa svojim dečkom, nežnim plesačem Rudijem (Boris Ler), dovodi pripadnika Jurišnih brigada (Strahinja Lacković), i ljubavnika jednog od vođa ovog elitnog odreda, s kojim se Hitler te noći surovo razračunao. Nakon dvogodišnjeg skrivanja, Maks i Rudi bivaju uhvaćeni. Rudija SS-ovci odmah ubijaju, pri čemu ga se Maks u duhu svetog Petra odriče i biva primoran da učestvuje u njegovom mučenju. Maks u vozu za logor Dahau upoznaje Horsta (Alban Ukaj) koji nosi traku sa ružičastim trouglom, nacističku oznaku za “pedere”, jer se otvoreno izjašnjava kao homoseksualac. U strahu od daljih mučenja u logoru, Maks “zarađuje” jevrejsku “žutu zvezdu” snošajem sa lešom upravo ubijene devojčice. Uprkos Horstovom preziru prema Maksu koji se izdaje za Jevrejina, njih dvojica se zaljubljuju jedan u drugog. Na kraju, otkrivši njihovu ljubav, nacisti ubijaju Horsta, a Maks stavlja na sebe njegov ružičasti trougao i izvršava samoubistvo.
Izopačeni Andreja Nosova počinju nekako usiljeno poetično, sa Strahinjom Lackovićem, koji, jedini osvetljen na sceni, izvodi nekakvu koreografiju patnje. No dobro, prizor je više neutralan i već viđen nego iritantan. Ubrzo se začuju zvuci disko-muzike i glumci, u šarolikim savremenim kostimima (Darinka Mihajlović), vrlo energično počinju da igraju, skaču, “vataju se” i tuku, dok kompozitor Draško Adžić, obučen “na žensko” peva na malom podijumu (koreografija Bojana Mišić). Nakon klišeizirane uvodne scene, na pozornici se oslobađa energija mlade glumačke postave, što, čini se, mnogo više odgovara konceptu reditelja, čiji Izopačeni očigledno “igraju” na emocije publike.
Scena je ogoljena, sa minimalnom scenografijom (Mia David), čji je jedini važan element kvadratasti podijum koji se u drugom delu predstave, kada se radnja odigrava u logoru, “rastvara” u zatvoreni pravougaonik koji se ispunjava šljunkom. Glumci sami rasprostiru sitno kamenje po sceni, da bi tokom drugog dela predstave gotovo sat vremena hodali po njemu besmisleno premeštajući kamenje s jedne strane na drugu. Ovo sjajno rediteljsko rešenje slikovito predstavlja položaj svih marginalizovanih zajednica, ali i čoveka u represivnim sredinama uopšte, gde pojedinac, zatvoren u okvir koji društvo propisuje, mora da radi besmislene stvari.
Sama ova scena, uz kraj iz teksta, bila bi dovoljna da se prenese glavno osećanje i poruka Izopačenih: nisu “izopačeni” i bolesni oni koji žele da se slobodno vole, već oni koji usled svojih frustracija i želje za kontrolom svakog aspekta života svakog pojedinca ubijaju tu ljubav. Međutim, previše je neučinkovitih “poetskih” mesta, kao što je uvodna scena, ili slična “koreografija smrti” nakon smrti lika Strahinje Lackovića. Takođe, song u kome Radovan Vujović uz pratnju balkanske folk muzike peva: “pederi nisu stvoreni za ljubav, svet nas ne zamišlja tako”, deluje kao prenapadna poruka, pogotovo što dolazi pred kraj predstave, kvareći opšti utisak. Uopšte, slojevit Šermanov tekst pojednostavljen je; tako i Maks na sceni golim rukama ubija Rudija, čime se u velikoj meri gubi simpatija za ovaj lik. Rediteljska ruke je isuviše vidljiva, sa očiglednim mestima u stilu “ovo je poruka, pa ćemo naglasiti repliku”, “ovde treba saosećati s likom, pa neka drhti”, “oštećene lutke se prosipaju po sceni predstavljajući leševe, to je vizuelno zanimljivo”. Uopšte, u drugom delu, patetika nagoveštena tekstom sve više i više prevladava na sceni, te i završna scena gubi na značaju.
Gluma, izuzev pojedinih blistavih trenutaka, ne oduševljava. Branko Cvejić, premda pomalo prenaglašeno, izuzetno je komičan i gorak u isto vreme kao Greta, cinični vlasnik gej-kluba, i Maksov ujak, pritajeni homoseksulac. Boris Ler često preglumljuje kao osećajni i naivni Rudi, pritom ne uspevajući da probudi saosećanje prema svom liku. Nasuprot njemu, Alban Ukaj, kao Maksova logoraška ljubav, ostvario je najupečatljiviju ulogu predstave. Igrajući najsimpatičnijeg lika, principijelnog Horsta koji strada zbog svojih uverenja, Ukaj je i sam vrlo ekspresivan, a opet odmeren, pogotovo u maestralnoj sceni u kojoj Maks i on vode ljubav rečima, ne dodirujući se. Kao glavni junak Maks, Radovan Vujović igrao je snažno, pre svega telesno, pokušavajući da nam dočara najpre ravnodušnog i razmaženog individualistu, zatim čoveka koji sve, a na kraju i život, žrtvuje zarad svog voljenog i principa za koje se borio. Ipak, Vujović je imao previše oscilacija u igri, te na kraju nije uspeo da nas ubedi u preobražaj svog lika i ubedi nas da saosećamo sa njim.
Uprkos svemu, daleko od toga da su Izopačeni loša predstava; naprotiv, ona odskače od proseka beogradskog repertoara, ali ne i dovoljno da bi ostala duže upamćena. Ova je predstava u Srbiji danas svakako neophodna, ali, nažalost, ne i dovoljno učinkovita.
Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! kojeg organiziraju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SeeCult i Beton iz Srbije te Plima iz Crne Gore. Projekt se provodi u sklopu programa ‘Kultura 2007-2013’ Europske Komisije. Ova publikacija se financira uz podršku sredstava Europske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Europske Unije.
Objavljeno
Objavljeno
